Heyvanlar əvvəllər indiki kimi olmayıblar. Qədimlərdə qarğa günlü havada səma boyu süzən buludlar kimi ağappaq idi. Pələngin dərisində isə bir dənə də olsun zolaq yox idi. Pələng qızılı dərisi ilə çox fəxr edirdi, çünki qızılı rəng onun birbaşa şah nəslindən olduğunu göstərirdi. Təkcə insanın müdrikliyi haqqındakı söz-söhbət pələngin qanını qaraldırdı. Pələng heyvanların hamısından güclüydü və bu gücü ilə öyünürdü, amma çox istəyirdi ki, meşədə onun müdrikliyi haqda da danışsınlar. Di gəl ki, söz-söhbət yalnız insanın müdrikliyindən gedirdi. Yenilikləri hamıdan tez bilən qeybətcil tutuquşular da, öz kölgələrindən qorxan yüngül antiloplar da, hətta heç vaxt yuvalarını tərk etməyən ilbizlər də insanın müdrikliyindən danışırdılar. Pələng insan müdrikliyinin nədən ibarət olduğunu öyrənmək qərarına gəldi. Bir gün pələng, cəngəllikdən çıxanda tarlada kotan çəkən kələ rast gəldi. Kotanın dalınca balaca bir oğlan gedirdi və hayküylə kəli sürürdü, orada bir də uzun çubuqla vururdu. Kəl şırımı axıra çatdırdı, oğlan su içmək üçün bulağa qaçdı, pələng kələ yaxınlaşıb soruşdu:

Nok Fan Ni adlı cəsur və qoçaq bir gənc vardı. Onun ataanası yoxsul idilər. Onların bir kiçik parça düyü tarlasından başqa heç nələri yox idi. Odur ki, onlar bir parça çörək üçün səhərdən axşamacan ağa üçün işləyirdilər.

“Bizim babalarımız belə yaşayıblar, nəvələrimizin də beli özgə tarlasında belə büküləcək”, – deyə Nok Fan ürək ağrısı ilə düşünürdü.

Əvvəlcə tanrı yeri yaratdı, sonra insanları və heyvanları və heyvanları yaratdı, daha sonra isə onları yer üzünə səpələdi. İnsanlar və heyvanlar acından ölməsin deyə, tanrı nökəri xeyirxah ruha əmr elədi ki, onlara düyü, qarğıdalı, ərik, yerfındığı və müx- təlif otlar versin. Düyü və digər dənli bitkiləri, habelə meyvələri tanrı insanlar üçün, otu isə heyvanlar üçün nəzərdə tutmuşdu. Bu ruh sadiq nökər idi, qüvvətliydi və yorulmaq nə olduğunu bilmirdi. Doğrudur, kifir və bir qədər huşsuz idi, amma mərhəmətli və həssas ürəyi vardı.

Danışırlar ki, qədimlərdə göylər hökmdarı Nqauk Xoanq insanı yaratmazdan əvvəl on minlərlə müxtəlif heyvan fiqurları düzəldir. Amma hökmdar işini axıra çatdıra bilmir, gili qurtarır. Həm də ki, şər qarışmışdı, qaranlıq düşmüşdü, buna görə də bir çox heyvanlar yarımçıq qalmışdılar: birinin qanadları çatmırdı, digərinin ayaqları, bir başqasının da nəyisə. Nqauk Xoanq yerə üç Ruh göndərdi. Onlara gil verib əmr elədi ki, dağların birinin başına ensinlər və onun çatdırıb düzəltmədiyini tamamlasınlar. Ruhların gəlməsi haqda xəbər tezliklə bütün heyvanlara çatdı və onlar dəstə-dəstə dağa sarı axışmağa başladılar, onlar Ruhların qəbuluna birinci düşmək üstə öcəşir və dalaşırdılar. Hər gün Ruhların hüzuruna çoxlu heyvan gəlir, ayaq qoymağı, qanad taxmağı və ya bədənlərindəki yarımçıqlığı düzəltməyi tələb edirdilər. Ruhlar dəridən qabıqdan çıxırdılar ki, Səma hökmdarının tapşırığını yaxşı yerinə yetirsinlər və heyvanlar Ruhların hüzurundan razı gedirdilər. Düzdü, elə heyvanlar da var idi ki, əyər-əskikləri olmadığı halda əlavə nə isə xahiş edirdilər, amma belələrini qovurdular.

Günəş və Ay Göy tanrısının qızıydı. Tanrının əmrinə görə onlar növbə ilə insanların işləmələrinə göz qoymalıydılar. Böyük bacı – Günəş ilahəsi, adətən, dörd adamın çiynində apardığı kəcavədə otururdu. Kəcavəni gənclər aparanda dörd bir yana göz gəzdirir, qəşəng ulduzlara baxırdılar, buna görə də onlar asta tərpənirdilər və Günəş ilahəsi evə çox gec qayıdırdı. Nəticədə gün uzanırdı. Kəcavəni yaşlı adamlar aparanda ilahəni tez gətirməyə çalışırdılar; heydən düşmüş sümüklərinə daha çox dinclik vermək istəyirdilər. Bu zaman Günəş ilahəsi evə tez qayıdırdı və Yer üzündə günün ömrü qısalırdı.

Göy tanrısı yeri və insanları yaradandan sonra paltar-palaz və yemək bol olsun deyə, onlara düyü və pambıq da vermək qərarına gəldi. Tanrı bütün heyvanları çağırdı və xahiş elədi ki, fikirlərini söyləsinlər. Heyvanlar bir səs-küy saldılar ki, gəl görəsən: onlar mübahisə edir, qızışır, bir-birinin sözünü kəsirdilər. Nəhayət, məlum oldu ki, heyvanların bəziləri Filin, bəziləri də Kərtənkələnin fikrinə şərikdirlər.

Fil, sünbülləri fil quyruğu kimi böyük və yoğun olan düyü yaratmağı təklif elədi. Kərtənkələ isə ayağını dirəmişdi ki, düyünün sünbülləri onun quyruğuna bənzəsin.

Tanrı Ti Lyau yeri-göyü yaradandan sonra dünyanı işıqlandırmaq və isitmək üçün on Günəş, doqquz Ay və saysız-hesabsız parlaq Ulduz yandırdı. Sonra o, Günəşləri və Ayları canlandırdı, onları oğlanlara və qızlara çevirdi. Tanrı Ti Lyaunun yaratdığı on Günəş güclü və gözəl oğlan, Aylar isə – qamətli və incə qız oldular. Onlar yeddi il fasilə vermədən əzəli yerə işıq və isti payladılar, buna görə də gündüzlə gecə arasında fərq yox idi. Yer quruyandan sonra tanrı Ti Lyau bitkiləri, heyvanları və insanları yaratdı. İnsanı tanrı torpaqdan düzəltdi və ona həyat verdi. İnsanlar, bitkilər və heyvanlar sürətlə artırdılar, tezliklə bütün dünyanı tutdular. Lakin insanlar qorxu-hürkü içində yaşayırdılar: qorxurdular ki, on Günəş, doqquz Ay və Ulduzlar qopub başlarına düşər, tanrıya yalvarırdılar ki, Günəşləri, Ayları və Ulduzları söndürsün. 

Keçmiş zamanlarda iki qonşu var idi: ikisi də ovçu idi. Bir dəfə maral tutmaq üçün tor qurmağa getdilər. Birinci ovçu toru adi qayda üzrə yerdə qurdu. İkinci ovçu isə torunu ağacın başında qurdu.

Torlarını qurandan sonra qayıdıb evlərinə getdilər. Torunu ağacın başında quran ovçu tezdən, dan yeri sökülməmişdən torlara baxmağa getdi.

Torunu yerdə quran qonşunun tələsinə maral düşmüşdü. Ağacın başında qurduğu öz torunda isə maral yox idi. Onda o, qonşunun tələsindən maralı çıxarıb öz toruna, ağacın başında qurduğu toruna saldı. Sonra da qayıdıb evinə getdi. Yıxılıb yatdı.

Keçmiş zamanlarda çox ağıllı bir dovşan varmış. Dovşan lap balaca olanda göl qırağına oynamağa gedibmiş. Bu gölün suyu göz yaşı kimi dupduru imiş. Ətraf meşələrin heyvanları bu göldən su içməyə gələrmişlər.

Göldən bir azca aralı, vaxtı ilə “Traç” adlı enli və uzun bir ağac varmış. İnsanlar bu ağacı kəsib odun doğramışdılar. İndi o ağacın qatran atmış kötüyü qalıbmış.

Dovşan bu enli və rahat kötüyü görür, sıçrayıb onun üstündə oturur. O saat qatrana yapışıb qalır. Yazıq dovşan yerindən tərpənib qımıldana bilmir.

Bir baba meşə ilə yol gedirdi, onun dalınca balaca bir it qaçırdı. Baba az getdi, çox getdi, əlcəyini düşürdü. Bir siçan əlcəyi gördü, içinə girdi və dedi:

- Mən burda yaşayacam.

Bu vaxt bir qurbağa – hop-hop - hoppanıb gəldi və soruşdu:

- Əlcəkdə kim yaşayır?

- Mən hər şeyi gəmirən siçanam! Bəs sən kimsən?